علایم نشانه گذاری
علایم نشانه گذاری :
منظور از " نشانه گذاری" ، رعایت قواعد سجاوندی و به کار بردن علامت‌ها و نشانه‌هایی است که خواندن و در نتیجه فهم درست مطالب را آسان و به رفع پاره‌ای از ابهام‌ها ، که از عدم انعكاس دقيق و روشن عناصر و دلالات گفتاري در نوشته پدید می‌آید ،کمک می‌کند. اكثر اين علامت‌ها و نشانه‌ها ، در زبان فارسي سابقه‌ي استعمال چنداني ندارد و مربوط مي‌شود به بعد از دوران آشنايي ايرانيان با نوشته‌هاي مغرب زمين ، بويژه پس از انقلاب مشروطيت. از اين رو ، ناگفته پيداست كه در به كاربردن آنها ، نبايد افراط كرد و به ساختمان و شيوه‌ي جمله‌بندي زبان فارسي ، توجه دقيق بايد داشت. نشانه‌هايي كه در زبان فارسي معمول و متداول است به قرار زير است:
1- ویرگول( ، ) :
ویرگول ، نشانه‌ي مکث یا وقفی کوتاه است و آن را در موارد زير به كار مي‌برند:
الف) در بین عبارت‌ها و جمله‌های غیر مستقلی که با هم در حکم یک جمله‌ي کامل باشد.
ب) در موردي كه كلمه يا عبارتي كه به عنوان توضيح ، به صورت عطف بيان يا بدل و قيد در ضمن جمله يا عبارت ديگر آورده مي‌شود.
ج) در موردی که چند کلمه دارای اسناد واحدی باشند.
د) در ميان دو كلمه كه احتمال داده شود خواننده آنها را با كسره‌ي اضافه بخواند يا نبودن ويرگول(،) موجب غلط خواني گردد.
هـ) به منظور جدا کردن بخش‌های مختلف یک نشانی یا مرجع و مأخذ یک نوشته مي‌آيد.
و) گاه ، در آغاز و پایان جمله دعایی و جمله معترضه می‌آید.
۲- نقطه ویرگول(؛) :
نقطه ویرگول ، نشانه وقف یا درنگ و مکثی است ، طولانی‌تر از ویرگول و کمتر از نقطه و در موارد زير به كار مي رود :
الف) برای جدا کردن جمله ها و عبارت‌هاي متعدد يك كلام طولاني كه به ظاهر مستقل اما در معنی به يكدیگر وابسته و مربوط باشند.
ب) در جمله‌هاي توضيحي و قبل از كلماتي از قبيل ((مثلاً)) ، ((يعني)) يا ((به عبارت ديگر )) ، ((نقطه ويرگول)) و بعد از آنها ((ويرگول)) مي‌آيد.
3- نقطه (.) :
نقطه ، نشانه‌ي پایان جمله و موارد استفاده از ، بدين قرار است:
الف) در پایان جمله‌های کامل خبری یا انشایی مي آيد.
ب) بعد از هر حرفی که به عنوان نشانه یا علامت اختصاری به کار رفته باشد.
ج) بعد از شماره‌ي رديف يا حروف ابجد.
4- دو نقطه ( : ) :
دو نقطه، از این نشانه در موارد زیر استفاده می شود:
الف) پیش از نقل قول.
ب) پیش از بیان تفضیل مطلبی که به اجمال بدان اشاره شده است.
ج) بعد از واژه یا لغتی که معنی آن در برابرش آورده ونوشته می‌شود.
د) پس از کلمات تفسیر کننده از قبیل ((یعنی)) ، ((چنانکه)) ، ((مثال)) و نظاير آنها.
5- سه نقطه ( 000 ) :
سه نقطه ، این علامت برای نشان دادن کلمه ، کلمات ، عبارات و یا جمله های محذوف یا افتادگی‌ها ، در اول ، وسط و یا آخر مطلب به کار می‌رود.
6- گیومه ( « » ) :
این نشانه ، در اکثر موارد برای نشان دادن آغاز و پایان سخن کسی غیر از نویسنده است که در اثنای نوشته‌ي وی آمده ؛ یا برای مشخص‌تر کردن و برجسته‌تر نشان دادن کلمه یا اصطلاحی خاص به کار می‌رود و موارد مهم استفاده از آن به شرح زیر است :
الف) وقتی که عین گفته يا نوشته‌ي کسی را در ضمن نوشته و مطلب خود می‌آوریم.
ب) در آغاز و پایان کلمات و اصطلاحات علمی و فني اعم از رايج و تازه يا جعلي و پيشنهادي يا عاميانه یا هر کلمه‌اي که می‌خواهیم آن را مشخص و ممتاز از قسمت‌هاي دیگر نشان دهیم.
ج) در ذکر عنوان مقاله ها ، رساله ها ، اشعار ، روزنامه ها ، آثار هنری و فصل‌ها و بخش‌های مختلف یک کتاب یا نوشته.
7- سوال ( ؟ ) :
موارد استفاده از این نشانه به قرار زیر است :
الف) در آخر جملات و عبارات پرسشی مستقیم.
ب) بعد از كلمه يا عبارتي كه جانشين جمله پرسشي مستقيم است .
ج) گاه علامت سؤال را برای نشان دادن تردید و ابهام در داخل پرانتز می آورند.
8- تعجب ( ! ) :
علامت تعجب ، تنها نشانه‌ي تعجب و شگفتی نیست ، بلکه بیشتر در پایان جمله‌هایی می‌آید که یبانگر یکی از حالات خاص و شدید عاطفی یا نفسانی است ؛ از قبیل «تعجب» ، «تأکید» ، « تحسین » ، «تحقیر» ، « تنفر » ، « ترحم » ، « استهزا » ، « شک و تردید » ، «امر و نهی» ، «تهدید» ، «حسرت» ، «آرزو» ، « درد و الم » ، « دعا » ، « تنبیه » ، «تأسف » ، « ندا و خطاب » و جز آنها .
8- خط فاصله( - ) :
موارد استفاده از این نشانه به قرار زیر است:
الف) برای جدا کردن جمله معترضه از کلام اصلی.
ب) در مكالمه ميان اشخاص نمايشنامه و داستان ، يا در مكالمات تلفني در ابتداي جمله و در سر سطر به جاي نام گوينده.
ج) به جای حرف اضافه « تا » و « به » بين تاریخها ، اعداد و کلمات.
د) براي نشان دادن ترديد يا اداي كلمات همراه با لكنت و گره خوردگي زبان .
هـ) برای جدا کردن هجاهاي يك كلمه در تقطيع يا حروف يك كلمه از يكديگر.
و) در آخر سطر دست نوشته يا چاپي ، وقتی که بخشی از کلمه به اول سطر بعد برده شود.
ز) برای پیوستن اجزای برخی از عبارتهای ترکیبی.
ح) در اول سطر بعد از شماره‌ي ردیف - در اعداد یا حروف ابجد يا بعد از كلمه هايي نظير «تبصره»، «تذكر»، «توضيح» ، «يادآوري»و جز آنها .
9- ستاره ( * ) :
از این نشانه معمولاً در موارد زیر استفاده می‌شود:
الف) برای ارجاع دادن به زیر نویس در وقتي كه از اعداد در داخل متن به منظورهاي ديگري استفاده شده باشد.
ب) به منظور ایجاد فاصله ميان دو مصراع شعر . ج) در اول سطر ، پیش از کلمه‌ها و عبارات‌هايي نظير «تذکر» ، «توضیح» ، «تنبیه» ، «یادآوری» ، «نکته» و جز آنها ، برای جلب دقت و توجه خواننده به آن نکته‌ي در خور تذکر و یادآوري.
10- پرانتز ، دو هلال( ) :
پرانتز كه گاه «هلالين» و «كمانك» نيز نيامده شده است ، در موارد زیر به کار می رود:
الف) به معني ، «يا» و « يعني» و در وقتي به كار مي رود كه كلمه يا عبارت يا جمله‌اي را براي تبيين و توضيح بيشتر كلام بياورند.
ب) در وقتي كه نويسنده بخواهد آگاهي‌هاي بيشتر (اطلاعات تكميلي) به خواننده عرضه كند.
ج) براي ذكر مأخذ در پايان مثال‌ها و شواهد ، به عبارت ديگر اسامي كتاب‌ها، نشريه‌ها ، اشخاص (اعم از شاعر يا نويسنده) ، رساله‌ها يا مقاله‌هايي كه مطلبي از آن به عنوان شاهد آورده شده ، در داخل پرانتز قرار داده مي‌شود.
11- قلاب [ ] :
این نشانه در موارد زیر به کاربرد مي‌رود :
الف) وقتی که مطلبی جزء اصلی کلام نباشد ، در میان [ ] نوشته می شود.
ب) در نمایشنامه‌ها ، دستورهای اجرايی در داخل [ ] نوشته می‌شود.
ج) در تصحيح متون كهن ، الحاق احتمالي كه از نسخه بدل‌ها يا از سوي مصحح اضافه مي‌شود ، در ميان قلاب جاي مي‌گيرد.
12- ممیز ( / ) :
از این نشانه در موارد زیر ، استفاده می شود:
الف) برای جدا کردن سال‌های هجری شمسی ، قمری و میلادی، از سمت راست ابتدا سال هجری بعد میلادی.
ب) برای نشان دادن شماره‌ي سوره‌ها و آيه‌های قرآن کریم، از سمت راست ابتدا شماره‌ي سوره، سپس شماره‌ي آیه.
13- جهت نما ← :
موارد استفاده‌ي اين علامت كه فلش نيز ناميده مي‌شود، به قرار زیر است :
الف) برای نشان دادن به ترتیب و به تدریج حاصل شدن يا نتیجه دادن امری يا استحصال تدريجي چيزي.
